اطهار . دوم از دستور العملهای آن بزرگواران به نمايندگان خود در مقام‏
رهبری مردم . مثل آنچه كه رسول اكرم به معاذ بن جبل فرمود كه در سيرء ابن‏
هشام هست : « يسر و لا تعسر و بشر و لا تنفر و صل بهم صلوش اضعفهم » .
و همچنين مخصوصا دستور العملهای اميرالمؤمنين به حكام و واليان خود از
قبيل آنچه به عثمان بن حنيف ، قثم بن عباس ، محمد بن ابی‏بكر ، ابن‏
عباس و بالاخص آنچه به مالك اشتر نوشته است كه صدها نكته روانی و
اجتماعی مربوط به مديريت و رهبری و اصول و فروع آن می‏توان كشف كرد .
متأسفانه ما فلسفه اين دستورها را نمی‏دانيم . فلسفه اساسی زهد را كه‏
مربوط است به متد رهبری نمی‏دانيم و همه را حمل به از دنيا گريزی و از
زندگی گريزی می‏كنيم .
مخصوصا داستان معروف اميرالمؤمنين كه در نهج البلاغه خطبه 207 است و
ما در ورقه‏های فلسفه زهد آنرا نقل كرده و مورد استفاده قرار داده‏ايم كاملا
اين فلسفه را روشن می‏كند ، كه علی به خانه علاء بن زياد حارثی می‏رود و پس‏
از گفتگوهايی با او ، [ علاء ] از برادرش عاصم بن زياد شكايت می‏كند و
علی او را احضار می‏كند و با خطاب « يا عدی نفسه ! » او را مخاطب قرار
می‏دهد و او را از اين خشونت و سختگير ی برخود مورد ملامت قرار می‏دهد و
او خود علی را مورد نقض قرار می‏دهد و علی به او می‏فرمايد : « ان الله‏
تعالی فرض علی ائمة المسلمين ان يقدروا انفسهم بضعفة الناس كيلا يتبيغ‏
بالفقير فقره » .
همچنين دستور العملی كه به مالك می‏دهد راجع به عامه و خاصه كه روحيه‏
خاصه چه روحيه‏ای است . بر آنها كه مردم از

خود راضی و پر توقع و افزون طلب هستند اتكاء نكن ، اتكائت به عامه و
توده مردم باشد . آنها هستند كه ارزش خدمت را می‏دانند و آماده حق شناسی‏
و خدمت هستند . ايضا در همان فرمان راجع به كيفيت اداره و رهبری طبقات‏
مختلف اجتماع ، از دبيران و فرهنگيان ، ارتشيها ، صنعتگران ، قضات ،
بازرگانان ، و روحيه اينها و ارزش اينها بحث می‏فرمايد .
32 - رهبری يا فطری است و يا اكتسابی . البته حق اينست كه هم فطری‏
است و هم اكتسابی . از روحيه بعضی افراد در كودكی پيداست كه استعداد
رهبری دارند ، كودكان ديگر را به دنبال هدفها و نقشه‏های خود اعم از شخصی‏
و عمومی بسيج می‏كنند ، كودكان ديگر را تحت تأثير اراده خود و مطيع خود
قرار می‏دهند مثل نادر ، در حالی كه كودك است و به دنبال گوسفندان ،
نقشه جنگ و حمله و فتح می‏كشد ، گوسفندان را به منزله افراد خود به شمار
می‏آورد . برخی معتقدند علت اينكه پيامبران حنيف همه و يا اكثرشان‏
مبعوثان چوپان بوده‏اند اينست كه عملا تمرين رهبری كنند و مخصوصا فاصله‏
فكری آنها با امت آنان را از رهبری مأيوس نكند . ولی البته هر رهبری‏
فطری غير معصوم نيازمند به تجربه و تعلم و اكتساب است . وقتی كه‏
پيامبران تمرين چوپانی می‏كنند تكليف ديگران روشن است .
اما مطلبی كه مسخره است و از بی خبری مردم ما حكايت می‏كند اينست كه‏
هر كسی كه مدتی فقه و اصول خواند و اطلاعات محدودی در همين زمينه كسب‏
كرد و رساله‏ای نوشت فورا مريدها می‏نويسند : " رهبر عاليقدر مذهب تشيع‏
" . به همين دليل مسئله " مرجع " به جای " رهبر " يكی از اساسيترين‏
مشكلات جهان شيعه

است و بايد انشاء الله در يك مقاله‏ای تحت عنوان " يكی از مشكلات‏
اساسی روحانيت " اين مطلب را ذكر كنيم . نيروهای شيعه را همين نقطه‏
جمود جامد كرده كه جامعه ما مراجع را كه حداكثر صلاح آنها صلاحيت در ابلاغ‏
فقه است به جای رهبر می‏گيرند و حال آنكه ابلاغ فتوا جانشينی مقام نبوت و
رسالت ( در قسمتی از احكام ) است امام رهبری جانشينی مقام امامت است‏
[ كه هم عهده‏دار ابلاغ فتواست و هم عهده‏دار زعامت مسلمين ]
34 - ( 1 ) اثر و نتيجه بی رشدی همچنانكه در ورقه‏های يادداشت رشد
اسلامی شماره 5 گفتيم آنكه رشد مالی ندارد برايش قيم و ولی معين می‏كنند .
ملتی هم كه رشد نداشته باشد فورا ملت ديگر می‏آيد بی‏پرده يا در زير پرده‏
قيم و ولی او می‏شود . استعمار كهنه قيمومت بی‏پرده و استعمار نو قيمومت‏
زير پرده است . اين قيمهای تسخيری كه آمدند همه چيزش را می‏برند و حتی‏
اسلامش را مسخ شده به او تحويل می‏دهند .
در ورقه‏های زهد راجع به فلسفه زهد از جمله گفتيم كه يك فلسفه زهد
همدردی است يعنی در شرايطی كه كمك مادی غير ممكن است لااقل بايد كمك‏
روحی كرد . اين نوع از زهد مخصوصا بر رهبران بيشتر واجب می‏شود .
حديثی نقل كرديم تقريبا به اين مضمون از علی عليه‏السلام :
« ان الله جعلنی اماما لخلقه ففرض علی التقدير فی نفسی و مشربی و
ملبسی كضعفاء الناس كی يكتفی الفقير بفقره و لا يشغل الغنی غناه » .
پاورقی :
1 - مطالب شماره 33 درباره علائم بی‏رشدی است كه در مقاله رشد اسلامی (
در كتاب امدادهای غيبی در زندگی بشر ) ذكر شده است .

يادداشت رهبری در اسلام

1 - نهج البلاغه ، خطبه 162 خطاب به عثمان :
« فاعلم ان افضل عباد الله عند الله امام عادل هدی و هدی فاقام سنة
معلومة و امات بدعة مجهولة . . . و ان شر الناس عند الله امام جائر ضل‏
و ضل به فامات سنة ماخوذش و احيا بدعة متروكة . . . و انی انشدك الله‏
الا تكون امام هذه الامة المقتول فانه كان يقال يقتل فی هذه الامة امام يفتح‏
عليها القتل و القتال الی يوم القيامة و يلبس امورها عليها و يبث الفتن‏
فيها فلا يبصرون الحق من الباطل يموجون فيها موجا و يمرجون فيها مرجا فلا
تكونن لمروان سيقة يسوقك حيث شاء بعد جلال السنن و تقضی العمر » .
جمله آخر اشاره است كه رهبر بايد استقلال فكر داشته باشد نه اينكه آلت‏
دست اطرافيانش باشد . جمله‏های اول به روحيه عدالت رهبر و اهميت آن‏
اشاره می‏كند .
2 - در نامه 26 نهج البلاغه كه : « و من عهد له الی بعض عماله و قد
بعثه علی الصدقة » پس از اندرزها و دستور العملها و مخصوصا اخلاق و اينكه‏
ظاهر و باطنش يك جور باشد ، می‏فرمايد : « و امره الا يجبههم و لا يعضههم‏
و لا يرغب عنهم تفضلا بالامارش عليهم فانهم الاخوان فی الدين و الاعوان علی‏
استخراج الحقوق . . . و بؤسی لمن خصمه عند الله الفقراء و المساكين و
السائلون و المدفوعون و الغارمون و ابن السبيل . . . و ان اعظم الخيانة
خيانة الامة و افظع الغش غش الائمة »
3 - در كلمات قصار ، حكمت 374 : . . . « و ما اعمال البر كلها »

« و الجهاد فی سبيل الله عند الامر بالمعروف و النهی عن المنكر الا كنفسة
فی بحر لجی و ان الامر بالمعروف و النهی عن المنكر لا يقربان من اجل و لا
ينقصان من رزق و افضل من ذلك كله كلمة عدل عند امام جائر » . از اين‏
جمله دانسته می‏شود كه اصلاح داخل ( امر به معروف و نهی از منكر ) از جهاد
با كافر خارجی مهمتر است ، و در داخل مبارزه با كژرويهای رهبر از همه‏
مهمتر است .
مخفی نماند كه امر به معروف در بعضی از مراتب جهاد است و سخن عدل با
پيشوای ستمگر نوعی امر به معروف و نهی از منكر است .
4 - در مقاله 10 از سلسله مقالات سيری در نهج البلاغه گفتيم كه علی‏
عليه‏السلام تصريح می‏كند كه نظر خوارج مبنی بر اينكه قرآن كافی است و
نيازی به حكومت و دستگاه مديريت و رهبری نيست غلط است . آنها می‏گفتند
: لا حكم الا لله علی می‏فرمود : « كلمة حق يراد بها الباطل . . . و لكن‏
هؤلاء يقولون لا امرش الا لله و انه لابد للناس من امير بر او فاجر يعمل فی‏
امرته المؤمن و يستمتع فيها الكافر » . . .
دستگاه حكومت از آن جهت حكومت ناميده می‏شود كه حافظ امنيت داخلی و
خارجی است ، مجری قانون است . و از آن جهت امامت ناميده می‏شود كه‏
مشتمل بر رهبری است ، نيروها را به حركت در می‏آورد و بسيج می‏كند و
سازمان می‏بخشد و استعدادها را شكوفا می‏نمايد .
در نهج البلاغه تعبير و الی و رعيت هم آمده است كه ظاهر ناظر به جنبه‏
حفظ و رعايت است آنچنانكه در خطبه 214 آمده است : « و اعظم ما افرض‏
سبحانه من الحقوق حق الوالی علی الرعية و »

« حق الرعيه علی الوالی » . . .
5 - ايضا در مقاله 12 از سلسله مقالات سيری در نهج البلاغه گفتيم كه‏
احتياجات بشر در آب و نان و خانه و مسكن خلاصه نمی‏شود . احتياج انسان با
يك كبوتر و يا يك آهو از زمين تا آسمان متفاوت است . بشر يك سلسله‏
نيازهای روانی دارد . لهذا برای يك حكومت كه بخواهد طبيعی و محبوب و
قابل تحمل باشد كافی نيست كه بر آورنده نيازهای مادی باشد ، توجه به‏
نيازهای انسانی و معنوی نيز لازم است . در رأس نيازهای معنوی اينست كه‏
حكومت با چه چشمی نگاه كند به مردم ، به چشم ابزارهای بی جان كه ضمنا
بايد نگهداری هم كرد و يا به چشم حيوانهای باركش و شيرده كه بايد
تيمارشان هم ضمنا كرد و يا به چشم انسانهای متساوی الحقوق و بلكه به شكل‏
مخدومها . خلاصه آيا مردم برای رهبر و يا رهبر برای مردم ؟
در آن مقاله گفتيم كه اعتراف به حقوق مردم شرط لازم و احتراز از هر
چيزی كه مشعر بر نفی حاكميت آنها باشد شرط اول رهبری سالم و شرط اول‏
رهبری طبيعی است كه می‏تواند رضايت و اطمينان مردم را جلب كند .
گفتيم كه پيوند تصنعی كه كليسا ميان اعتقاد به خدا و نفی حق حاكميت‏
مردم و بالالزام ميان حق حاكميت مردم و نفی خدا بر قرار كرد عامل مهمی در
رو گرداندن مردم از دين و مذهب شد . در حقيقت اصل مردم برای رهبر و نه‏
رهبر برای مردم را تثبيت كرد . ( رجوع شود به كتاب علل گرايش به‏
ماديگری )
كاليگولا امپراطور روم ( در قرن اول ميلادی و يا پيش از ميلاد ) می‏گفته‏
است همان قسمی كه چوپان بر گوسفند برتری دارد ، قائدين قوم نيز بر مردم‏
برتری دارند ، قائدين نظير خدايان و رعايا نظير

چار پايانند .
بسياری از فلاسفه غرب معتقد بودند كه قدرت رؤسا برای آسايش مرئوسين‏
نيست بلكه طبيعی است يعنی طبعا مرئوسين برای رؤسا آفريده شده‏اند .
6 - در آن مقاله گفتيم كه واژه رعيت علی رغم مفهوم منفوری كه اخيرا در
زبان فارسی پيدا كرده ، متضمن مفهوم حاكم و رهبر برای مردم نه مردم برای‏
رهبر و حاكم است .
7 - ايضا گفتيم كه از آيه كريمه : « ان الله يأمركم ان تؤدوا الامانات‏
الی اهلها و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل »بهترين مفهوم اينكه‏
حاكم امانتدار مردم است و به عبارت ديگر اصل رهبر برای مردم نه مردم‏
برای رهبر استفاده شود . در " مجمع " از امامين صادقين عليهماالسلا م‏
نقل می‏كند كه در اين آيه مخاطب ائمه‏اند چنانكه در آيه بعد : « اطيعوا
الله و اطيعوا الرسول ». . . [ مخاطب ] مردمند . امام باقر ( ع ) فرمود
: از اين دو آيه يكی مال ماست ( مبين حقوق ماست ) و ديگری مال شماست (
مبين حقوق شماست )
در تفسير الميزان از در المنثور از حضرت امير ( ع ) نقل می‏كند كه :
²حق علی الامام ان يحكم بما انزل الله و ان يؤدی الامانة فاذا فعل ذلك فحق‏
علی الناس ان يسمعوا له و ان يطيعوا و ان يجيبوا اذا دعوا » .
8 - در همان مقاله از نامه 5 نهج البلاغه خطاب به عامل آذربايجان‏
می‏نويسد : « و ان عملك ليس لك بطعمة و لكنه فی عنقك امانة و انت‏
مسترعی لمن فوقك . ليس لك ان تفتات فی رعية » . مبادا بپنداری كه‏
حكومتی كه به تو داده شده لقمه‏ای جلويت انداخته شده و رشوه‏ای به تو داده‏
شده و شكاری در اختيارت قرار داده شده ، بلكه امانتی به تو سپرده شده و
از جانب ما فوقت ( اميرالمؤمنين ) رعايت و

نگهبانی آن از تو خواسته شده ، تو را نرسد كه به استبداد و دلبخواه در
ميان مردم رفتار كنی .
در نامه 51 كه بخشنامه‏ای است برای مأمورين جمع ماليات ، می‏فرمايد :
« فأنصفوا الناس من انفسكم و اصبروا لحوائجهم فانكم خزان الرعية و وكلاء
الامة و سفراء الائمة » . . . شما گنجوران ملت ، نمايندگان رعيت ، و
سفيران و مأموران حكومتيد .
9 - از آنچه در شماره 6 - 9 گفته شد معلوم گشت كه از نظر نهج البلاغه‏
مبنا بر رهبری برای مردم است و نه مردم برای رهبر .

رهبری و مديريت

1 - مفهوم رهبری مساوی است با امامت ، هدايت ( ايصال الی المطلوب )
و مفهوم مديريت نوعی رشد است .
2 - مفهوم رشد اقتصادی در مورد يتيم و بلكه هر فرد ديگر ، و مفهوم رشد
خانوادگی در مورد هر فرد .
3 - تعريف رشد : لياقت برای نگهداری و بهره‏برداری از امكانات موجود
كه مستلزم آگاهی از يك طرف و قدرت اراده از طرف ديگر است ، آگاهی به‏
معنی و هدف و ارزش و نتايج كار و تشخيص انتخاب .
4 - زندگی سراسر سرمايه است . عمر و حيات سرمايه است . نيروهای‏
انسان شگرف و ناشكفته است . اعضا و جوارح و قوا و نيروهای بدنی و روحی‏
سرمايه است. تاريخ و فرهنگ ، زبان ، كتاب ، صنعت ، تمدن سرمايه است.
5 - هر رشدی لياقت مديريت است ولی مديريت را اصطلاحا در مديريت‏
انسانها به كار می‏برند . اينجاست كه مفهوم

رشد و امامت به هم نزديك می‏شوند .
6 - مديريت انسانها و رهبری آنها عبارتست از فن بهتر بسيج كردن و
بهتر سامان دادن و بهتر سازمان دادن و بهتر كنترل كردن نيروهای انسانی و
به كار بردن آنها .
قدرت مديريت است كه از ضعيفترين ملتها قويترين ملتها می‏سازد .
رهبران بزرگ جهان آنان نيستند كه بهتر ملت خود را افسار زده‏اند كه‏
صداشان در نمی‏آيد . بهترين رهبرها آنها هستند كه نيروهای افراد خود را
بسيج كرده‏اند ، تحريك كرده‏اند ، هماهنگ كرده‏اند ، آرمان واحد برای آنها
به وجود آورده‏اند . دو هنر در آرمان واحد يكی اينكه فرد انسانها را
آرمانی كردن ، ديگر اينكه گروه انسانها را در يك آرمان جمع كردن .
7 - نياز به مديريت انسانها بيش از حيوانهاست . گله گوسفند اداره‏اش‏
با يك چوپان بی‏سواد است كه مراتع را بشناسد ، آبخورها را بشناسد ، مانع‏
تفرق شود ، مانع گرگ شود ، احيانا اگر گوسفندی مريض شد معالجه كند .
اما گوسفند دنيای مرموز روحی ندارد ، گوسفند نيروهای سرگردان ذخيره شده‏
ندارد ، گوسفند قوانين پيچيده روحی كه لازم است شناخته شود ندارد .
گوسفند خليفة الله و مظهر اسماء و صفات الهی و دارای احسن تقويم نيست .
به همين دليل بيش از آنچه گوسفند نيازمند به چوپان است انسان نيازمند
به رهبر است و بيش از تفاوت سطحی چوپان و گوسفند تفاوت سطحی رهبر
انسان با خود انسان لازم است . يعنی راهنمايان و رهبران الهی .
8 - فرق نبوت و امامت كه اولی رهنمايی است و دومی رهبری . اولی ابلاغ‏
است ، اخبار است ، آگاه كردن است ، ارائه دادن راه است ، دومی‏
سرپرستی است ، جلو افتادن و به دنبال خود

كشاندن است ، تحريك نيروها و بسيج نيروها و سامان دادن و سازمان بخشيدن‏
نيروهاست .
پيامبران برخی راهنمای راهبر بودند مانند ابراهيم و موسی و عيسی و خاتم‏
الانبياء و برخی فقط راهنما بودند ، ولی ائمه رهبرند و راهنمائيشان همان‏
راهنمايی خاتم الانبياست .
9 - تفاوت مفهوم رهبری در دنيای امروز و در اصطلاح اسلام .
10 - سه اصل ( 1 ) در مورد انسان : ذخائر عظيم . . . « و يثيروا لهم‏
دفائن العقول » . عدم كفايت غريزه ، پيچيدگی قوانين روح انسان كه جز از
راه شناخت قوانين حاكم بر زندگی بشر رهبری ميسر نيست . شناخت آن‏
قوانين كليد رمز تسلط بر دلهاست و بساهست [ كه ] نياز به باز كردن‏
گرهها و عقده‏ها و باز كردن غلها و زنجيرهاست كه : « و يضع عنهم اصرهم و
الاغلال التی كانت عليهم » . مديريت رسول خدا ، در خانواده ، در ميان‏
اصحاب ، در تجهيز سپاه . آنها متد مديريت انسان را می‏دانستند .
دستور آن حضرت به معاذ بن جبل كه : « يسر و لا تعسر و بشر و لا تنفر و
صل بهم صلوش اضعفهم » مربوط به حسن تبليغ و حسن مديريت است .
داستان اميرالمؤمنين و عاصم بن زياد و اينكه زهد فوق العاده
اميرالمؤمنين مربوط به مديريت است .
11 - شرائط رهبری چيست ؟ پيشگامی ، قدرت خلاق در
پاورقی :
1 - نياز انسان به رهبر و راهنما به حكم اين سه اصل است كه غير از
ملاك نياز به حكومت است .

سازمان دادن ، قدرت جلب علاقه و مهر و ارادت . ( رك به شماره 15 )
12 - رهبری رسول خدا ابوسفيان را به اعجاب می‏آورد ، داستان سه نفر
مختلف در تبوك ، داستان ابوذر .
13 - اهتمام اسلام به مديريت از آنجا فهميده می‏شود كه پيغمبر فرمود اگر
سه نفر در سفر بوديد : « فليؤمر احدكم » . ديگر اينكه در يوم الانذار سخن‏
از رهبری است . ديگر اينكه [ خداوند خطاب به رسول اكرم ] فرمود اگر
تكليف رهبری را تعيين نكنی رسالتت را ابلاغ نكرده‏ای .
14 - خود داستان امام حسين نمونه يك رهبری لايق است .
15 - شرائط رهبری :
الف - پيشقدمی
ب - همدردی - داستان اميرالمؤمنين و عاصم بن زياد، زندگی در سطح عامه.
ج - قدرت سازمان بخشی
د - شناخت لياقت افراد برای كارهای مرجوعه
ه - جلب علاقه و محبت افراد
و - مؤمن ساختن افراد به هدف كلی اجتماعی
ز - شناخت شرائط زمان . . . « ماء آجن و لقمة يغص بها آكلها » . . .
ح - ايمان و اعتماد به هدف
ط - ايمان و اعتماد به موفقيت ، عدم ترديد و دو دلی ، اعتماد به نفس‏
( رسول خدا و ايمان به موفقيتش در رسالت . ايضا ايمان امام حسين به‏
نتيجه كارش )

ی - حسن تشخيص
يا - سرعت تشخيص
يب - قاطعيت
يج - تصميم ( عدم ترديد و دو دلی در انتخاب كارها ، همچنانكه نسبت به‏
اصل هدف نيز نبايد مردد و دو دل باشد )
يد - شهامت و عدم هراس از عواقب اقدام
يه - پيش بينی
يو - اقدامات احتياطی برای شكست
يز - ظرفيت تحمل عقائد مخالف ، سعه صدر ( « آلة الرئاسة سعة الصدر »)
يح - شهامت قبول مسئوليت شكست
يط - تقسيم مناسب كار و نيروی انسانی
ك - از همه بالاتر قوت اراده و شخصيت و تحت تأثير قرار دادن اراده‏ها
و تسخير اراده‏ها كه بی‏اختيار از اراده او تبعيت كنند و اين با نوعی‏
قدرت القاء و تلقين همراه است . اين جهت بود كه رسول خدا را دارای‏
قدرت مرموز جادو می‏دانستند و حال آنكه عظمت شخصيت بود .

[ يادداشت امامت و خلافت ]

امامت - رهبری از نظر ماركسيسم و اگوست كنت - شرائط رهبری از نظر
ماركس . رجوع شود به ورقه‏های " ماترياليسم تاريخی مسائل " ( 1 ) ،
آنچه از كتاب تجديد نظر طلبی از ماركس تا مائو صفحه 338 نقل كرده‏ايم ،
آنچه درباره نظريه ماركس درباره پيشتازان و پيشاهنگان و برگزيدگان طبقه‏
آورده است از قبيل :
الف - برخاستن از درون طبقه
ب - نمايندگی مجموع طبقه
ج - فعالترين بودن
د - جذبه اخلاقی و نفوذ كلام
ايضا به همان كتاب ص 351 راجع به سازندگی انقلاب برای رهبری و امامت‏
رجوع شود .
ايضا رهبری از نظر اگوست كنت مراحل اساسی انديشه در جامعه شناسی ص‏
. 81
پاورقی :
1 - ( مطالب اين ورقه‏ها به فضل خدا به چاپ خواهد رسيد ) .

امامت - روايت غدير

ابن ابی الحديد ذيل شرح خطبه 37 ( ج 1 ص 254 )

امامت - زمين از حجت خالی نمی‏ماند

تفسير ملا صدرا ، تفسير سوره حديد ، صفحه 554 ( صفحه شماری چاپی )

امامت

1 - حديث « من مات و لم يعرف امام زمانه » . . . دلائل الصدق ص 6 و
13
2 - عدم شرط عدالت برای امام - دلائل الصدق ص . . . 12
3 - امامت زن - دلائل الصدق ص 15
نهج البلاغه خطبه 151 فی صفة الضال
« و هو فی مهلة من الله يهوی مع الغافلين و يغدو مع المذنبين بلا سبيل‏
قاصد و لا امام قائد »
1 - رابطه امامت با عدالت كه هدف از بعثت انبياست سيری در نهج‏
البلاغه و مقاله 10 و مقاله 11 حديث العدل افضل ام الجود
2 - نكته : « و ان لم تفعل فما بلغت رسالته »
3 - نكته آيه : « و ما محمد الا رسول قد خلت ». . .

- فكر خوارج درباره امامت ( در ابتدا ) كه لا حكم الا لله . . .
5 - جمله نهج البلاغه خطاب به ابن عباس كه امارت از اين كفش كهنه‏
پستتر است « الا ان اقيم حقا او ادفع باطلا »
6 - خطبه 214 « و اعظم ما افترض سبحانه من تلك الحقوق حق الوالی علی‏
الرعية و حق الرعية علی الوالی فريضة فرضها الله سبحانه لكل علی كل‏
فجعلها نظاما لالفتهم و عزا لدينهم فليست تصلح الرعية الا بصلاح الولاش و لا
تصلح الولاش الا باستقامة الرعية » . . .
7 - مقام واقعی حكمران امانتداری است ( سيری در نهج البلاغه مقاله 13 )
8 - آيه 58 از سورش النساء : « ان الله يأمركم ان تؤدوا الامانات الی‏
اهلها و اذا حكمتم بين الناس ان تحكموا بالعدل ». . . و بلا فاصله‏
« يا ايها الذين امنوا اطيعوا الله و اطيعوا الرسول و اولی الامر منكم »(
رابطه امامت و تعهد و مسئوليت برای رساندن به مقصد ، آيه « و لنسلن‏
المرسلين »- حديث الامام يؤتی و لا يأتی و توجيهش ) .
9 - آيه « قل لا اسئلكم عليه اجرا »- با توجه به آنچه در تفسير الميزان‏
و در مقاله ولائها و ولايتها آمده است .
10 - حديث ثقلين . . . ( 1 )
11 - آيا امام مساوی است با رهبر ، يا با پيشوا ، يا حافظ و نگهبان‏
حقوق و عدالت ؟ و يا الگو ؟ و يا مقتدا ؟ و يا مطاع و آمر ؟ و يا هادی ؟
و يا . . .
12 - از بيان آنچه در بالا گفته شد دو مطلب بيشتر بايد مورد
پاورقی :
1 - درباره اين حديث در مقدمه كتاب بحث شده است .

توجه قرار گيرد : عدالت ، هدايت . در حقيقت ايندو هدف بعثت انبياست‏
، . . . « اليقوم الناس بالقسط . . . و داعيا الی الله و سراجا منيرا
. از جهت عدالت امام حافظ و نگهبان و پاسبان و امانتدار است و از جنبه‏
هدايت رهبر و پيشوا و مطاع و آمر است . اما الگو و مقتدا بودن جمع ميان‏
دو صفت است زيرا شخصيت امام هم مظهر كامل عدالت است و هم مظهر كامل‏
حركت و رشد و هدايت بسوی كمال .
13 - اساسی‏ترين مسائل در باب امامت اينست كه مولود چه نيازی است ؟
همچنانكه نبوت مولود يك احتياج و نياز است ، امامت نيز [ مولود يك‏
نياز است . ]
14 - شئون چهارگانه رسول اكرم : مرجعيت دينی ، زعامت سياسی ، فيصل‏
بخش قضائی ، شاهد اعمال و ناظر بر احوال و ضمائر بودن .
15 - آيه اسوه بودن رسول خدا .
16 - حقيقت عصمت و رابطه‏اش با ايمان كامل ، حديث ثقلين و رابطه‏اش‏
با عصمت ، آيه « انما وليكم الله »و رابطه‏اش با عصمت .
17 - استعمالات مختلف كلمه امام در مورد مرجعيت دينی ، زعامت سياسی‏
، امام حق ، امام باطل و جور .
18 - برهان عقلی بر امامت و ولايت به معنی ولاء تصرف كه جزء نواميس‏
عالم است و مقايسه ميان براهين متكلمين مثل علامه حلی ، شيخ مفيد و برهان‏
علامه طباطبائی كه در كتاب خلافت و ولايت ( 1 ) ص 380 نقل كرده‏ايم .
پاورقی :
1 - در مقاله ولائها و ولايتها كه به طور مستقل نيز چاپ شده است .

- شيعه مسئله امامت و ولايت را كه طرح می‏كند از سه جنبه طرح می‏كند
: مرجعيت دينی ، زعامت سياسی ، ايمان به انسان كامل و حجت زمان .
20 - بحث حجت زمان و مسئله يار و ياور خدا و شرك و توحيد ، نسبت‏
تدبير به غير خدا ، حبط به غير خدا ، وحی به غير خدا ، فيض به غير خدا
آنكه بحث تفويض در كار نيست. معنی آيه « لا املك لنفسی نفعا و لا ضراغ.
21 - بحث قرآن و انسان ، انسان در قرآن چه مقامی دارد ؟ مسجود ملائكه‏
است .
22 - بحث لطف و اصوب و از اين راه به وجود امام معصوم استدلال كردن .
بحث شناخت انسان ، بحث امامت به معنی ولايت معنوی بحث انسان است .
23 - بحث انسان در حقيقت اينست كه انسان دارای دو حيات است :
ظاهری و معنوی ، نه اينكه حيات معنوی انسان يك امر قرار دادی و اعتباری‏
حيات ظاهری است .
24 - فرق نبوت و ولايت ( كتاب خلافت و ولايت ( 1 ) ص 379 )
25 - راجع به فلسفه بشر بدون انبيا در قرآن سخنی به ميان آمده است كه‏
مفادش اينست : غير از واسطه ابلاغ بودن مسئله ديگری هم هست و آن واسطه‏
در رساندن است . بشر از غير بشر هم می‏تواند ياد بگيرد ولی به غير بشر
عشق نمی‏ورزد و كمال خود را در چهره او نمی‏بيند .
پاورقی :
1 - مقاله و لائها و ولايتها .

در كتاب امت و امامت ( 1 ) ص 100 می‏گويد : " چرا دين تاريخ ساخته‏
و دين فرهنگ به وجود آورده و دين انسانهای فراوان در نسلهای طولانی‏
تربيت كرده بيش و كم آنچنانكه می‏خواسته . اما يك مدينه فاضله در طول‏
تاريخ ، جامعه شناسان گفتند كه مورخين هم می‏دانند يك مدينه فاضله از
زمان افلاطون تا به حال ، حتی از زمان تمدن بين النهرين تا حالا يك مدينه‏
فاضله كه اينجوری ساخته شود وجود ندارد . . . زيرا مدينه فاضله عبارت از
دينی است كه امام ندارد ) . )
سؤال اول اينست كه چرا او امام دارد و اين ندارد ؟ البته مربوط به‏
نقص آن مكتب و كمال اين مكتب است . چون آن مكتب ضمانت روحی ندارد ،
فقط ضمانت عقلی دارد .
[ و در حاشيه اين كتاب استاد شهيد با اشاره به جملات فوق و جملات بعد
تا " و نمونه‏اش : امام " می‏نويسد : ]
فرق ايدئولوژی دينی با آن ايدئولوژيها تنها در داشتن امام و نداشتن او
نيست . به علاوه اينگونه نمونه را در ميان ياران و پيروان بايد نشان داد
نه در فرد استثنايی امام يا پيغمبر . اگر امام شدن در امكان همه هست پس‏
چرا فقط يك فرد ؟ و اگر نيست پس نمونه نيست . بلی نمونه به معنی مدل‏
اعلی درست است .
به نظر می‏رسد كه تز كتاب " امت و امامت " از كتاب " ديباچه‏ای بر
رهبری " دكتر صاحب الزمانی گرفته شده باشد با اين تفاوت كه كتاب امت‏
و امامت يك تعهد مذهبی دارد و می‏خواهد يك نظريه مذهبی را تأييد كند
ولی كتاب ديباچه‏ای بر رهبری چنين

تعهدی ندارد و صرفا به جنبه‏های روانشناسی تكيه می‏كند و احيانا تصريح‏
می‏كند كه امام خصوصا امام غائب ، صرفا يك تقاضای روح نيازمند انسان به‏
رهبر است .

امامت ائمه

از جمله اموری كه به قول كتاب الامام الصادق مظفری ص 150 دليل است بر
اينكه علم ائمه ورائی و الهامی بوده ، خضوعی است كه كبار علويين و غير
هم در مقابل ائمه در حال كودكی می‏كرده‏اند . وقتی كه به علی بن جعفر عموی‏
پدر امام جواد عليه السلام می‏گويند : " انت فی سنك و قدرك و ابوك‏
جعفر بن محمد تقول هذا القول فی هذا الغلام " فقال [ می‏گويد ] " ما
اراك الا شيطانا ثم اخذ بلحيته و قال فما حيلتی ان كان الله راه اهلا لهذا
و لم ير هذه الشيبة لها اهلا "

امامت - عترت - حديث ثقلين

" الامام الصادق " جلد 5 صفحه 178 نقل از صحيح مسلم : « عن زيد بن‏
ارقم ، خطبة النبی يوم الغدير : و انا تارك فيكم الثقلين كتاب الله فيه‏
الهدی و النور فخذوا بكتاب الله و استمسكوا فيه و اهل بيتی اذكركم الله‏
فی اهل بيتی اذكركم الله فی اهل بيتی اذكركم الله فی اهل بيتی » .
الترمذی : « ان رسول الله ( ص ) قال انی تارك فيكم الثقلين ما ان‏
تمسكتم بهما لو تضلوا بعدی . احدهما اعظم من الاخر : كتاب الله ممدود من‏
السماء الی الارض و عترتی اهل بيتی » .
مسند احمد بن حنبل : « عن ابی سعيد الخدری ان النبی ( ص ) »

« قال : انی تارك فيكم الثقلين كتاب الله و عترتی اهل بيتی و انهما لن‏
يفترقا حتی يردا علی الحوض » .

امامت - خلافت - مخالفين بيعت [ با ] ابوبكر

ابن ابی الحديدج 2 ص 6 امتناع سعد بن عباده خزرجی
ابن ابی الحديدج 2 ص 6 اجتماع بنی هاشم در خانه علی ( ع )
ابن ابی الحديدج 2 ص 19 و 25 امتناع خالد بن سعيد بن العاص از بيعت‏
با ابوبكر
ابن ابی الحديدج 2 ص 26 اعتراض امام حسن به ابوبكر اعتراض سلمان‏
ابن ابی الحديدج 2 ص 27 كشاندن علی ( ع ) برای بيعت

امامت - خلافت - داستان ابوسفيان و تحريض او بر خلافت

ابن ابی الحديدج 2 ص 10 و ص 24

امامت - علی - انتقاد و شكايت از خلفا

1 - شرح ابن ابی الحديدج 2 صفحه 721 و 722 كلام ابو جعفر علوی
2 - « خطبه شقشقيه »
3 - « مازلت مظلوما منذ قبض »
4 - « مازلت مستأثرا علی »
5 - شرح ابن ابی الحديدج 2 ص 753

- داستان فقيه حنبلی و مردی كه از نجف آمده بود و اهانتهای مردم را
به خلفا ديده بود و فقيه گفت اينها را از خود علی آموخته‏اند . ابن ابی‏
الحديدج 2 ص 754
7 - ايضا ابن ابی الحديد خطبه 22 جلد 1 صفحه 119
8 - ايضا ابن ابی الحديد خطبه 22 جلد 1 صفحه 119 انتقاد از قريش .

امامت - علی عليه السلام - مسائل خلافت

1 - سخن ابن ابی الحديد ذيل خطبه 2 ص 71 كه علی حق خود را به خاطر
مصلحت مسلمين رها كرد .
2 - داستان عمر و ابن عباس و اعتراف عمر به مظلوميت علی ابن ابی‏
الحديدج 2 ص 27 و ص 30
3 - روايتی كه از اظهار نظر رسول خدا راجع به شيخين و علی عليه‏السلام‏
نقل شده . [ همان كتاب ] ص 31

امامت - خلافت - ابوبكر عمر را توصيف عجيب می‏كند

ابن ابی الحديد ذيل خطبه شقشقيه‏ج 1 ص 83

امامت - خلافت - ابی بكر : و لبثكم و لست بخيركم ، اقيلونی ، ان لی

شيطانا يعترينی مطاعن ابی بكر

1 - ابن ابی الحديدج 1 ص 85
2 - خطبه اول و خطبه دوم ابی بكر در زمان خلافت ابن ابی الحديدج 4 ص‏
231

- خلق و خوی ابوبكر كه تند بود ابن ابی الحديدج 4 ص 232
4 - مطاعن ابی بكر - ابن ابی الحديد ص 232 تا 262

امامت - خلافت ، داستان شورا

ابن ابی الحديدج 1 ص 94

خلافت و امامت - علت كراهت صحابه علی را

احمد امين در يوم الاسلام ص 53 اقرار می‏كند كه كره كثيرا من الصحابة ان‏
يجمع بين النبوش و الخلافة ( رك ابن ابی الحديدج 1 ص 95 وج 2 ص 27 ) .
علت دوم گريز مردم را از علی می‏گويد : « و لعلمهم بشدش علی فی الحق و
عدم تساهله »

امامت - خلافت - كراهت قوم از اجتماع نبوت و خلافت در يك بيت

1 - ابن ابی الحديدج 1 ص 95
2 - ابن ابی الحديدج 2 ص 27
3 - احمد امين " يوم الاسلام " ص 53

امامت - خلافت ، جريان سقيفه و اختلاف مهاجر و انصار

1 - ابن ابی الحديدج 2 ص 3

امامت - خلافت - نقش قرابت

ابن ابی الحديدج 2 ص 6
ابن ابی الحديدج 2 ص 723

امامت - خلافت و جريانات سقيفه

رجوع [ شود به شرح ] ابن ابی الحديدج 1 صفحه 158 142 ذيل خطبه . 26 در
آنجا داستان سقيفه و ممتنعين از بيعت و داستان معروف اينكه همكاری‏
ابوبكر و عمر فقط سياسی بود و باطنا عمر مخالف ابوبكر بود و داستان‏
اينكه عمر گفت بيعت ابی بكر فلته بود . داستان انكار عمر موت پيغمبر
را و اينكه سياسی بود نه حقيقی . . . و يك سلسله جريانات ديگر [ ذكر
شده است . ]
ايضا جلد 3 صفحه 57 ذيل خطبه 215

امامت - خلافت - نقش قريش

ابن ابی الحديدج 1 ص 97
ابن ابی الحديدج 2 ص 6 عمر به ارزش و اعتبار قريش تمسك می‏كند
ابن ابی‏الحديدج 2 ص 14 نزوع قبيله‏ای قريش
ابن ابی الحديدج 18 و 23 حديث : « الائمة من قريش »
ابن ابی الحديدج 4 ص 78 كلام اميرالمؤمنين در نامه به عقيل در شكايت‏
از قريش ذيل نامه 36
ابن ابی الحديدج 1 ص 119

امامت - خلافت - نقش انصار ، پشيمانی انصار از بيعت ، حمايت علی

عليه‏السلام از انصار

1 - ابن ابی الحديدج 2 ص 3 : وصيت پيغمبر درباره انصار
2 - ابن ابی الحديدج 2 ص 4 منا امير و منكم امير
3 - ابن ابی الحديدج 2 ص 7 پشيمانی انصار از بيعت با ابوبكر
4 - ابن ابی الحديدج 2 ص 8 بردن علی فاطمه را به خانه انصار
5 - ابن ابی الحديدج 2 ص 13 اقرار زيد بن ارقم به فضل علی ( ع )
6 - ابن ابی الحديدج 2 ص 13 عامة المهاجرين و الانصار لا يشكون ان عليا
صاحب الامر .
7 - ابن ابی الحديدج 2 ص 14 پشيمانی انصار از بيعت نكردن با علی‏
8 - ابن ابی الحديدج 2 ص 19 نعمان بن عجلان انصاری در اشعار خود تصريح‏

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: